Vespers, Avondmaal en lectio divina

Bidden met de kerk van alle tijden

Vespers, Avondmaal en lectio divina in één dienst?

Met dank aan onze predikant Pieter Both voor zijn welkom en introductie bij de gebedsdienst op zondagmiddag 6 december jongstleden in De Regenboog |Hervormde Gemeente Harderwijk, wil ik hier uitgebreider ingaan op het bijzondere karakter van deze dienst. Ik doe dat vanuit mijn achtergrond als auteur van het boek Mijn getijdengebed – bidden op het ritme van de dag (Jongbloed, 2017). Het is een praktisch boekje om je met bidden en bijbellezen opgang te helpen in de stilte van je eigen binnenkamer.

In deze gebedsdienst hebben voor het eerst geëxperimenteerd met de eeuwenoude vorm van bidden die ons is overgeleverd vanaf de Vroege Kerk: het biddend lezen van de bijbel (lectio divina). We hebben dat gedaan in een vesperdienst waarin we ook het Heilig Avondmaal hebben gevierd. Maar: wat is nu eigenlijk een vesperdienst, en waarom is het zo bijzonder dat in combinatie te vieren met het Heilig Avondmaal en lectio divina?

Wat is een vespers?

De vespers is van oudsher het avondgebed van de Israëlieten in ballingschap. Alleen heette het toen nog niet zo. Dit gebed kreeg de naam vespers -het Latijnse woord vesper betekent avond – omdat zo het avondgebed in het Latijn werd genoemd. In de vroege eeuwen werd het Grieks van de eerste kerkvaders vervangen door het Kerklatijn met de komst van de eerste Latijnse Bijbel, de Vulgaat rond het jaar 400.

De vespers is één van de getijdengebeden van de Israëlieten die aan ons is doorgegeven via de Vroege Kerk, de woestijnvaders en de monniken.

De vespers is geboren uit heimwee naar het avondoffer in de tempel. Ver van huis zochten de Israëlieten opnieuw Gods nabijheid. Dat deden ze door te bidden op de uren waarop ze vroeger naar de tempel gingen voor morgen- middag en avondoffer. (Uren=tijden, getijden – vandaar de naam getijdengebed.) De inhoud van die gebeden bestonden grotendeels uit regels die rechtstreeks uit de Psalmen waren overgenomen. Bijvoorbeeld de opening van het morgengebed: ‘Heer, open mijn lippen, en mijn mond zal uw lof verkondigen.’ (Psalm 51:17), waarop volgt: ‘God, kom mij te hulp, Heer, haast U mij te helpen’ (Psalm 70:1-2).

Na Jezus’ hemelvaart nam de Vroege Kerk de oude gebeden en de gebedstijden mee in hun samenkomsten. De monniken in de woestijn en in de latere kloosters en in de nog ongedeelde kerk tot de tiende eeuw gingen daarmee verder. En ook daarna, in de Rooms-Katholieke kerk, de Oosters-Orthodoxe Kerk en de Anglicaanse Kerk (1549). De vespers worden sinds die tijd gebeden tussen 17:00 en 18:00 uur in de moderne tijdrekening.

De Reformatie zorgde echter voor een breuk in deze traditie. De protestanten keerden zich af van de wat zij in de liturgische traditie van eeuwen her hadden gepraktiseerd. Sinds een jaar of tien haken steeds meer protestantse en gereformeerde kerken weer aan bij de oude gebedstraditie, die wortelt in het gebedsleven van Gods uitverkoren volk.

 

Wat is lectio divina?

Lectio divina is een indringende en ontdekkende manier van bijbellezen, waarmee de Vroege Kerk al vertrouwd was. Het is een manier van lezen die al werd beoefend toen de kerk nog ongedeeld was: dus in de eerste tien eeuwen. Vandaag de dag wordt ze nog steeds dagelijks beoefend binnen de kloostermuren. Maar ook door steeds meer christenen van alle kerkelijke richtingen. De reden is simpel: er zijn in de afgelopen vijf jaar steeds meer boeken op de markt verschenen over lectio divina.

Voor wie nog niet vertrouwd is met lectio divina

Lectio betekent lezen. Divina betekent goddelijk of door God ingegeven. Zo is lectio divina een opmerkzame,  luisterende, meditatieve en biddende vorm van bijbellezen.  Het is een ontmoeting met God in zijn Woord dat in een vooraf gekozen tekstgedeelte tot ons komt. Voorafgaand aan het Heilig Avondmaal is het beoefenen van de lectio divina een indrukwekkende voorbereiding op de heilige ontmoeting met de Heer in Zijn allesomvattende liefde die naar ons toekomt in het gedenken van Zijn lijden en kruisdood voor onze zonden.

Beoefening van lectio divina: wat kun je lezen?

De keuze van de tekst is meestal een pericoop uit het Oude of Nieuwe Testament. De evangeliën en de brieven lenen zich goed voor zo’n lezing, maar zeker ook uit Esther en Job, de Psalmen, de Spreuken en Prediker, delen uit de Profeten.

Aandachtspunten

Stilte reserveren in tijd en ruimte

Lectio divina vraagt om een plek in je huis waarin je ongeveer een kwartier in stilte ongestoord alleen kunt zijn met God. Dat kan ook een hoek zijn in je slaapkamer, waar je een stoel neer kunt zetten, een plek om een kaars aan te steken, je bijbel neer te leggen en schrijfgerei.

Het vraagt ook om een plek in je agenda. Liefst een vast moment op de dag of in de week. Omdat je zult merken dat lectio divina verandering in je leven opgang brengt die je niet voor mogelijk hield. Er gebeurt iets van binnen, waardoor jouw leven en je plannen in een nieuw perspectief komen te staan.

Vespers en het Heilig Avondmaal

Hoe verhouden vespers en Heilig Avondmaal zich tot elkaar?

De vespers die we bidden sinds de opstanding van Jezus is niet langer een gebed van heimwee naar de tempeloffers van toen, maar ons hartelijk dank- en lofoffer aan God voor alles wat Jezus voor ons heeft gedaan. Dat dank- en lofoffer is verwoordt en vormgegeven in de eeuwenoude vespersliturgie, die we op 6 december grotendeels hebben gevolgd. Daarvan maakt bijvoorbeeld altijd De Lofzang van Maria deel uit.

Het mooie van het volgen van de vespersliturgie is dat die ons heel direct en concreet verbindt met de kerk van alle plaatsen en tijden.

En wat de verbinding met het heilig Avondmaal betreft: de Maaltijd van de Heer verwijst van oudsher direct naar het allesomvattende offer van onze Heer Jezus. Dat ene offer heeft alle offerdiensten in de tempel vervult. Het vieren en gedenken van dat offer, tezamen met ons dank- en lofoffer in de vespers, is daarmee een avondgebed geworden, waarin onze dank aan Hem, onze Heer en Lof aan onze God en Vader als een geurig wierookoffer ten hemel stijgt. Dat is precies zoals de Israëlieten het in navolging van David bezongen met de woorden van Psalm 141: 2:

Laat mijn gebed voor u zijn als reukwerk,
mijn geheven handen als een avondoffer.

We zullen het komende seizoen nog een vespersdiensten met lectio divina houden zonder Heilig Avondmaal, te weten op

Wil je meer weten over vespers, lectio divina en het bidden van de getijdengebeden: neem gerust contact met mij op.

Elise G. (van der Stouw)- Lengkeek